پیشینه و فلسفه شطرنج

پیشینه و فلسفه شطرنج

«شطرنج نحوه تفکر منطقى و کارآمد را آموزش مى دهد و انتخاب بهترین گزینه از میان گزینه هاى موجود را نشان داده و مى تواند به دانش آموزان اهمیت برنامه ریزى و همچنین پیامد تصمیم گیرى را بیاموزد. شطرنج ذهن انسان را به مبارزه مى طلبد.

شطرنج در واقعیت فقط یک بازى است. رقابتى خلاق و مفرح. بازیى که چندان متفاوت از سایر ورزش ها نیست. اما تفاوت برجسته اى که آن را متمایز مى کند در این است که جزو معدود بازیهایى است که ذهن انسان را به تمامى تمرین مى دهد درحالى که درقابلیت تحکیم شخصیت و تقویت اعتماد به نفس با دیگر ورزشها مشترک است.

شطرنج از جمله بهترین و مؤثرترین ابزاردرآماده کردن کودکان براى مواجهه با دنیاى کنونى است که روز به

روز در دریاى اطلاعات فروتر مى رود و همراه با آن موقعیت هاى دشوارترى در تصمیم گیرى را به ارمغان مى آورد.»

 

واژه «شطرنج»تلفظ فارسی «چاتورانگا » است کلمه ای که در زبان سانسکریت برای نام گذاری این بازی به کار برده می شود، جایی که معمولا از آن به عنوان نخستین زادگاه این بازی یاد می شود. اگر چه بازیهای مشابهی در کره، چین، ژاپن و تایلند رواج داشته است اما شطرنج امروزی به این بازی هندی برمی گردد که در دوره ساسانیان وارد ایران شده و آنگاه در کشورهای اسلامی، اروپا و روسیه تکامل پیدا کرده است. برخی شطرنج را یک سرگرمی میدانند وعده ای دیگر آن را یک ورزش رزمی ذهنی محسوب می کنند. موفقیت در این ورزش بیش از هر چیز به توان تحلیل و فهم انتزاعی ذهن وابسته است.

 

پیشینه ی بازی شطرنج در ایران

 بر پایه ی گواهی های تاریخی در دوره ی ساسانی، به چند بازی درباری به نامهای شترنگ و نیواَرتخشیر(نَرد) اَشتپَد(هشت پا یا دارای هشت خانه!)، زَمب و ... اشاره شده.

  پیرامون بازی شترنگ(شطرنج) و زمان و جایگاه پیدایش آن نگره های فراوانیست. برخی پیشینه ی آن را به (۳-۴ پ.ز) پیش میبرند و گمان میبرند که بازی هایی همسان شترنگ در هندوستان و چین و مصر وجود داشته. پژوهشگر انگلیسی به نام بِلَند(bland) در نسک(کتاب) خود "در باب شطرنج ایرانی" که در سال ۱۸۵۱در لندن به چاپ رسید کوشیده که نشان دهد شطرنج از ایران به هند رفته و دگر بار به ریختی کاملتر به ایران و سرزمین خود بازگشته. 

 ریچارد فرای به این هوده(نتیجه) رسیده است که:  "شطرنج را برزویه ی پزشک، به همراه شماری نسک سانسکریت از هندوستان به ایران آورده "(۱)

 در میان شگفتی های خسروپرویز به شَترَنگی اشاره شده که مهره هایش از یاقوت و زمرد بوده و از تخته نردی سخن رانده میشود که از مرجان و فیروزه بوده.(۲) م.م.دیاکونوف حتی بر این باور هست که آموختن بازی های شترنگ و نرد جزو برنامه های آموزشی فرزندان نجیب زادگاه و بزرگان دوره ی ساسانی بوده.(۳)

  فردوسی پیرامون شَترَنگ چنین بازگویی کرده که: "جمهور، پادشاه هندوان، پس از آنکه دارای فرزندی به نام گو شد، درگذشت. بزرگان کشور برادرش به نام مای را به جانشینی او برگزیدند. مای با بیوه ی برادر ازدواج کرد و دارای فرزندی تلحند نام شد. مای در حالی که تلحند ۲ ساله و گو ۷ ساله بود، در گذشت. این بار بزرگان مادر آن دو را به پادشاهی برگزیدند. ملکه هر دو را به موبدان سپرد تا تربیت شوند. پس از این هر دوی اینها برای جانشینی مادر به پیش او آمدند و مادر نیز هیچ کدام را ناامید نکرد. جنگی میان هواداران دو فرزند رخ میدهد و تلحند کشته میشود. مهتران و بزرگان برای نشان دادن کارزار جنگ، این بازی را ساختند و مادر دریافت که فرزندش کشته شده ".(۴)

 یعقوبی نیز روایتی همسان فردوسی را بیان میکند: "زنی خردمند بر هندوستان فرمانروایی میکرد دشمن به کشور او تاخت و یکی از ۴ فرزند او در جنگ کشته شد. مردم برای آگاه کردن پادشاه، دست به دامان دانشمندی به نام غفلان شدند و او شترنگ را پدید آورد که جنگی بدون کُشتار بود. سپس آن را به شاگرد خود یاد داد و در حضور پادشاه با او بازی کرد و در پایان گفت: شاه مات، ملکه به خود آمد و دریافت دیدگاه او چیست. پس به غفلان گفت آیا پسرم کشته شد؟ غفلان گفت تو خود فرمودی. ملکه پس از پایان کار سوگواری از غفلان حاجت خواست، غفلان به قراری که گذشت، گندم خواست و چون کار محاسبه گندم به دشواری کشید، گفت مرا نیازی بدان نیست؛ زیرا اندکی از دنیا مرا بسنده است ".(۵)

یک جوان ایرانی در حال بازی شطرنج بادو استاد.شطرنج از قرن سوم میلادی در ایران بازی می شده است.

 شطرنج در ایران

بازگویی فردوسی از درونشُد شترنگ به ایران به احتمال زیاد برپایه ی ماتیکان چترنگ(از آثار پهلوی و ساسانی) به نظم کشیده شده:

فرستاده ی رای، پادشاه هند با هزار بار شتر به درگاه نوشین روان می آید. از پیشکش های شاه هند به پادشاه ایران یک تخت شترنگ هست. فرستاده افزون بر پیشکش کردن هدایا پیام رای را نیز میرساند:

کسی کو به دانش برد رنج بیش ** به فرمای تا تخت شطرنج پیش

نهند و زهر گونه رای آورند ** که این نغز بازی به جای آورند

بدانند هر مهره ای را بنام  ** که چون راند بایدش و خانه کدام

پیاده بدانند و پیل و سپاه  ** رخ و اسپ و رفتار فرزین و شاه

اگر فرهیختگان و دانشمندان ایرانی توانستند این بازی را یاد بگیرند و از آن سر در بیاورند، همان باژ همیشگی را به بارگاه شاه ایران میفرستیم، اما اگر چنین نشد، چون در دانش و خرد از ما شکست خورده اند، افزون بر اینکه نباید باژی از ما بخواهید که باید به پرداخت باژ به ما نیز تن در دهید، چرا که دانش برتر از هر چیزیست.

 انوشیروان یک هفته زمان خواست و پس از آنکه همه بزرگان و اندیشمندان از رمزگشایی بازی درماندند، بُزُرگمهر دانشمند و پُرآوازه، پس از دیدن بازی اینچنین میگوید:

من این نغز بازی به جای آورم  *** خرد را برین رهنمای آورم

و چنین میکند پس از یک روز و یک شب به همه ی ریزه کاری های آن پی میبرد در بارگاه انوشیروان به فرستاده ی رای چنین میگوید:

بیاراست دانا یکی رزمگاه  * به قلب اندرون ساخته جای شاه

چپ و راست صف برکشیده سپاه ** پیاده به پیش اندورن رزم خواه

هشیوار دستور بر دست شاه ** به رزم اندرونش نماینده راه

بیاراسته پیل جنگی دو سوی ** به جنگ اندرون همگنان کرده روی

وزو برتر اسپان جنگی به پای ** نشانده بر ایشان دو پاکیزه رای

هماورد گشته رخان بر دو روی ** به دست چپ و راست پرخاشجوی

چو بوزرجمهر آن سپه را براند ** همه انجمن در شگفتی بماند

سپس بزرگمهر دانا بازی نَرد را می آراید و تخته نرد برای رای فرستاده میشود و هندوان از رمزگشایی آن در میمانند و باژ همیشگی از هند به دربار انوشیروان سرازیر میشود

منبع : http://ariapars.persianblog.com/

مهره های شطرنج یا اقشار مختلف مردم

 

آنچه در گذشته شطرنج نامیده میشده به شکلی کاملا" متفاوت با امروز بوده است. اگر شیوه زندگی مردم آن روزها را بدانید خواهید فهمید که مردم چطور زمان فراغت و اوقات بیکاریشان را پر میکردند. اگر قواعد بازی آنها را ببینید متوجه میشوید که شطرنج چقدر ورزش ظریف، دقیق و زیبایی است.

شطرنج ورزشی بوده که هم در زندگی معمولی و هم در جشنها و هم در جنگها اغلب مورد استفاده بود است. البته برخی علت استفاده از آن در جنگها را بالا بردن تمرکز و هوشیاری سربازان میدانند. شطرنج قرنها پیش در سرزمینهایی چون هند، ایران و چین انجام میشده. هیچکس به طور دقیق نمیداند که این بازی اصالتا" مال کجاست.

حرکت به سمت اروپا
در قرن 7 - 8 سربازان عرب که در همسایگی ایرانیها زندگی میکردند در حین تاخت و تاز به ایران این بازی را از آنها یاد گرفتند. پس از آن که اعراب به اسپانیا تاختند، سربازان این ورزش را به اسپانیایی ها یاد دادند و پس از آنکه ماتادورها به سرعت این ورزش را فرا گرفتند به فاصله کوتاهی در سراسر اروپا منتشر شد.

این اروپایی ها بودند که نام امروزی Chess را با آن نهادند شاید به این دلیل که با تلفظ نام ایرانی آن مشکل داشتند برای همین اسم این بازی را با جامعه مدرنیته خود تطبیق دادند. ایرانی ها به این بازی Shatranj و هندی ها Shaturanga می گفتند. (البته واقعیت آن است که Shaturanga با شطرنج امروزی تفاوت بسیاری داشته است و شطرنجی که امروزه بعنوان Chess در دنیا شناخته می شود بیشتر شبیه بازی Shatranj ایرانی ها می باشد.) اگرچه امروز این نامها که برای ورزشها انتخاب شده چندان جدید و مدرن نیست ولی هزاران سال پیش این اسامی جلوه خاصی داشته ، همانطور که افراد با انتخاب نام خود تفاوتشان را با سایر قشرهای جامعه نمایان میکردند.

 
علاقه مردم هند به شطرنج

مهره پیاده
در صفحه شطرنج همانند کارگران مزارع روی زمین زراعی هستند که بیش از مهره دیگریروی صفحه کار و حرکت میکند و غالبا" با فداکاری مهره های با ارزش را نجات میدهند و خود قربانی میشوند. در زمانهای بسیار دور (حتی قبل از قرون وسطی) کارگران و رعیتها از هیچ امکاناتی برای زندگی بهره مند نبودند و ملاکان و زمین داران جز غذایی برای زنده ماندن چیزی به آنها نمیدادند. قشر ضعیف جامعه در آن روزگار زندگی بدی داشتند، به سختی کار میکردند و در جوانی میمردند و غالبا" از جنگ و لطمه های آن بی نصیب نبودند. آنها باید قربانی میشدند تا صاحبان زمین یا فرار کنند یا زنده بمانند!

 

رخ یا قلعه
در صفحه شطرنج در حکم خانه یا پناهگاه است. همان چیزی که صدها سال پیش مردم تنها میتوانستند ساعتی کوتاه در آن از شر دستورات ریز و درشت اربابان در امان باشند. در شطرنج هر بازیکن 2 مهره رخ دارد که البته گاهی اوقات rooks هم نامیده میشود.

مهره اسب
در صفحه شطرنج یکی از سربازان حرفه ای است که وظیفه اش محافظت از مهره های با ارزش و مهم است و هر بازیکن 2 مهره اسب در دو طرف صفحه اش دارد. اهمیت اسب در صفحه شطرنج از پیاده بیشتر است اما مهره هایی مثل فیل، شاه یا وزیر به مراتب ارزش بیشتری دارند. شاید به گونه ای هدف بازی مثل شطرنج نحوه محافظت و مراقبت از داراییهای با ارزش و مهم زندگی باشد که برای حفظ و رسیدن به چیزهای مهم انسان بایستی از چیزهای کوچکتر و بی اهمیت تر چشم پوشی کند.

گری کاسپاروف

مهره ای بنام فیل،
برای هر یک از طرفین بازی 2 مهره فیل وجود دارد که نمایانگر چیزی شبیه کلیساست. کلیسا در زمانهای دور نشانه ثروت و قدرت بوده و برای مردم از ارزش زیادی برخوردار بوده، به طور کلی مذهب نقش مهمی در زندگی مردم ایفا میکرده. کلمه bishop (به معنی اسقف) نام یکی از مقربین کلیساهای کاتولیک بوده که در زمان خود از قدرت و احترام بالایی برخوردار بوده است.

ملکه (وزیر)
تنها مهره ای در شطرنج است که ماهیت زن دارد و البته قدرتمندترین مهره صفحه هم هست. در بازی شطرنج هر بازیکن تنها یک ملکه (وزیر) دارد در آن سالها مردم بر این باور بودند که ملکه (وزیر) غالبا" تنها کسی است که میتواند پادشاه را مجاب به انجام بعضی از امور کند. شاه بلندقدترین مهره شطرنج است که توسط تمامی مهره های صفحه محافظت میشود. در آن سالها هم، پادشاه همواره در پناه صد ها سرباز رفت و آمد و زندگی میکرد و البته افراد جامعه از غنی ترین تا فقیرترین وظیفه داشتند تا در هر شرایطی حامی منافع پادشاه باشند.

دفعه دیگری که صفحه شطرنجتان را باز کردید و خواستید با دوستتان بازی کنید حتما" تاریخچه بازی شطرنج را به خاطر بیاورید چرا که برخی از بخشهای آن یاد آورزندگی مردم در صدها سال پیش است زندگی سختی که حالا برای هر یک از ما حکم بازی را دارد.

دانلود تعدادی بازی شطرنج

 

 دانلود ۱

 

دانلود ۲ 

 

دانلود ۳

 

 دانلود ۴

 

دانلو د ۵